مجموعه آموزش مدیریت مراجع، جستجو و پژوهش علمی

در فرادرس «مدیریت مراجع در نگارش مقالات علمی با استفاده از EndNote»، نرم افزار مرجع نویسی EndNote، آموزش داده می شود. از آنجا که آشنایی محققان و دانشجویان با یکی از نرم افزارهای مرجع نویسی ضروری است و به دنبال آن تایپ دستی مراجع نه تنها اشتباهات ناخواسته کاربر را به همراه دارد، بلکه قابلیت تبدیل ساختارهای مختلف مرجع نویسی نیز در آن وجود ندارد، بنابراین شما با یادگیری این نرم افزار پس از ساخت یک کتابخانه دائمی از منابع مرتبط با رشته تخصصی تان می توانید به راحتی و بدون اشتباه از منابع تان برای پایان نامه، ژورنال و سمینارها با ساختارهای مختلف استفاده نمایید.

هدف از این فرادرس، آموزش پیشرفته مدیریت و ارجاع دهی منابع در مقالات علمی و پایان نامه ها با استفاده از نرم افزار EndNote و همچنین ارائه مثالی از بررسی و ایجاد سبک نگارش (Style) در ژورنال های ISI ,ISC و مجلات علمی  - پژوهشی، با استفاده از همین نرم افزار کاربردی است.

مدیریت منابع و مراجع یا در اصطلاح «رفرنس نویسی» امری ضروری برای متون علمی و آکادمیک است که در روند پژوهش، بدون شک با آن برخورد خواهیم داشت. به همین دلیل در این آموزش با نرم افزار مندلی به این مهم دست پیدا می کنیم. در ضمن تا حدودی با نحوه دریافت برگه های اطلاعاتی متون علمی نیز آشنا می شویم و سپس به شخصی سازی کتابخانه خود می پردازیم و در نهایت در نرم افزارهایی نظیر Word و LaTeX، نحوه استفاده از آن را می بینیم.

گوگل اسکالر یک موتور کاوش مخصوص جستجو مقالات مجلات و کنفرانس ها، کتاب ها، پایان نامه ها و سایر منابع علمی است. علاوه بر جستجوی ساده و پیشرفته، گوگل اسکالر امکان سنجش اعتبار علمی مقالات را نیز به ما می دهد و در غیاب پایگاه های اطلاعاتی مثل اسکوپوس و آی.اس.آی که به دلیل هزینه گزاف معمولا در دسترس نیستند می تواند یک نقطه شروع برای جستجوی منابع علمی است. گوگل اسکالر جامعیت بسیار خوبی دارد و درصد بالایی از منابع علمی را پوشش می دهد.

هدف از این فرادرس، آشنایی کلیه دانشجویان و پژوهشگران، با ویژگی های منحصر به فرد بانک اطلاعاتی وب آف ساینس (Web of Science) به منظور رصد علمی در یک حیطه موضوعی است. همچنین این بانک اطلاعاتی به افراد کمک می کند تا افراد هسته و سازمان های هسته در یک حوزه موضوعی را شناسایی کنند و چنانچه سازمان های بزرگ، قصد برقراری همکاری های علمی در یک حوزه موضوعی را دارند، با همتایان خود در سطح بین المللی آشنا شده و فرد یا سازمانی را به همکاری گمارند که موثرترین آثار را در سطح بین المللی به خود اختصاص داده است. دانشجویان علم سنجی نیز باید به منظور تحلیل های مختلف در رشته خود و به منظور ترسیم نقشه های علمی، با این بانک اطلاعاتی آشنا شوند.

استناد به منابع و آثاری که در نوشته خود از آن ها استفاده کرده ایم، از اصول نگارش علمی و رعایت اخلاق نویسندگی به شمار می رود. یکی از معیارهای مهم داوری نوشته های علمی مثل مقالات و پایان نامه ها، استناددهی صحیح است. برخی به جای استناد از لغات ارجاع و رفرنس دهی استفاده می کنند. استناددهی از استانداردهای خاص خود برای منابع مختلف علمی مثل کتاب، مقاله مجله و روزنامه و کنفرانس، وب سایت ها و سایر منابع اطلاعاتی پیروی می کند. در این فرادرس هدف آموزش شیوه صحیح استناد دهی به منابع علمی است.

هدف از یادگیری نرم افزار نود ایکس ال، ترسیم نقشه های مصور از ارتباطات بین عناصر مختلف و کشف الگوهای ارتباطی و شدت یا ضعف ارتباطات است. این نرم افزار، نرم افزاری رایگان و منبع باز است که برای آموزش، نیاز به دانستن زبان برنامه نویسی ندارد، بنابراین می تواند به منظور کشف روابط و تحلیل شبکه های اجتماعی، مورد استفاده کلیه پژوهشگران قرار گیرد. این نرم افزار می تواند ارتباطات را در قالب های همکاری، دوستی، فروش یک محصول و تبلیغ یک محصول، مصورسازی کند تا افراد بتوانند پیش بینی نسبت به آینده داشته باشند و ارتباطات موجود را با توجه به هدف مورد نظر، تقویت نمایند.

عضویت در شبکه های اجتماعی علمی مزایایی هم چون شناخته شدن، خوانش و استناد بیشتر به مقالات، ارتقای رتبه آلتمتریکس (Altmetrics)، به روز بودن با حوزه علمی، آگاهی از فعالیت های دیگر پژوهشگران و استفاده از تجارب آن ها، گسترش همکاری های علمی، آگاهی از فرصت های شغلی و … است. دو شبکه معروف اجتماعی علمی ریسرچ گیت (ResearchGate) و آکادمیا (Academia) هستند که استفاده از آن ها آموزش داده شده است. این آموزش در قالب یک همکاری پژوهشی، میان دانشگاه تهران و فرادرس، تهیه و ارائه شده است.

نرم افزار هیست سایت (HistCite) به دانشجویان و پژوهشگران کمک می کند تا بتوانند تحلیلی از پژوهش های قبلی مرتبط با حوزه موضوعی خود داشته باشند و به واسطه آن می توان مشخص کرد که چه نویسندگانی، چه سازمانی، چه کشورهایی بیشترین تولیدات علمی و با کیفیت ترین تولیدات علمی را به واسطه استناد داشته اند. همچنین ترسیم نقشه موضوعی همکاری های علمی به واسطه این نرم افزار انجام می گیرد. این نرم افزار می تواند در داده کاوی، تحلیل نتایج و اهمیت موضوع پژوهش، در سطح بین المللی به پژوهشگران و برنامه ریزان کمک نماید.

نرم افزار Gephi برای اولین بار در مقاله ای در سال ۲۰۰۹ معرفی شده است که تاکنون دارای حدود ۴۰۰۰ ارجاع است و به طور مشابه کتاب استفاده از نرم افزار Pajek برای تحلیل شبکه های اجتماعی در سال ۲۰۱۸ منتشر شده است که دارای بیش از ۳۰۰۰ ارجاع است. این بدین معنی است که این دو نرم افزار از ابزارهای کارآمد آکادمیک برای تحلیل شبکه های اجتماعی هستند. در این فرادرس، ابتدا در رابطه با تبدیل داده های مساله به شبکه صحبت می کنیم و در ادامه به معرفی دو ابزار پرکاربرد و قوی Gephi و Pajek در زمینه تحلیل شبکه های اجتماعی خواهیم پرداخت. هدف از این آموزش، یادگیری تحلیل شبکه با استفاده از دو ابزار Gephi و Pajek است.

پروفایل های پژوهشگران، سامانه هایی برای دانشگاهیان، پژوهشگران و نویسندگان بوده که از ابزارهای ارتباط علمی در دنیای امروز هستند. این پروفایل ها حاوی اطلاعات شخصی افراد مانند: نام و نام خانوادگی، وابستگی سازمانی و… و نیز فهرست آثار علمی آن ها هستند و به منزله یک کارنامه یا رزومه علمی محسوب می شوند. علاوه بر این، برخی از این سامانه ها به هر نویسنده، یک کد منحصر به فرد اختصاص می دهند که باعث تمایز وی از دیگر اشخاص با نام های مشابه می شود. برخی از این سامانه ها، شاخص های علم سنجی نویسندگان (مانند اچ ایندکس) را نیز ارائه می دهند.

پژوهیار اولین نرم افزار فارسی زبانی است که بر پایه نرم افزار محبوب استناددهی یعنی، «زوترو» طراحی شده است. این نرم افزار به راحتی می تواند پژوهشگران (اعم از دانشجویان تحصیلات تکمیلی و اعضای هیئت علمی) را در امر مدیریت منابع پژوهشی و همچنین استناددهی یاری نماید. متخصصان حوزه های مختلف علوم می توانند با کمک این نرم افزار، به طور هم زمان به سه زبان فارسی، عربی و انگلیسی منابع اطلاعاتی (کتاب، مقاله، پایان نامه و …) مورد نیاز خود را به طور خودکار از پایگاه های اطلاعاتی مختلف (فارسی و غیرفارسی) به محیط نرم افزار وارد نمایند و بعد از سازماندهی آن ها با استفاده از شیوه نامه های استنادی موجود در نرم افزار به منابع موردنظر استناد دهند.

پایگاه استنادی اسکوپوس (Scopus) و پایگاه سایمگو (Scimago) از جمله پایگاه ها و ابزارهای کاربردی در علم سنجی هستند. در وهله اول این آموزش مناسب دانشجویان رشته علم اطلاعات و دانش شناسی در گرایش علم سنجی است به این علت که پایگاه های معرفی شده ابزار کار آن ها در پژوهش محسوب می شوند، همچنین به سایر دانشجویان و پژوهشگران در جستجوی مدارک، نوسندگان، منابع و نیز شناسایی مجلات معتبر از نامعتبر در سطح بین المللی کمک می کند. از دیگر مخاطبان این فرادرس از دانشگاه ها، موسسات و سازمان هایی می توان نام برد که به نحوی درصدد رصد کردن جایگاه علمی و پژوهشی خود در سطوح ملی و بین المللی در میان رقبا هستند، بنابراین در این آموزش در ابتدا کلیاتی در مورد پایگاه استنادی اسکوپوس و پایگاه سایمگو ارائه می شود و پس از آن انواع روش ها و راهکارهای جستجو در این دو پایگاه به صورت عملی و با مثال مورد بررسی قرار می گیرد.

وجود حجم بسیار زیاد اطلاعات مختلف در شبکه های اجتماعی، این امکان را فراهم آورده است که از طریق بررسی و تحلیل آن ها بتوان به حقایق و نتایج ارزشمندی که برای حوزه های کاری مختلف حیاتی است، دست یافت. هدف از این فرادرس، بررسی مبانی شبکه های اجتماعی و اهمیت و کاربرد آن ها و همچنین بررسی الگوهای رایج در زمینه کاوش و تحلیل آن ها از جنبه های مختلف است و مخاطبین را در جهت استفاده حداکثری از قابلیت های این شبکه ها یاری می رساند. محتوای این آموزش به گونه ای طراحی شده است که برای فعالان اقتصادی و تجاری و در عین حال برای دانشجویان رشته های مهندسی کامپیوتر، فناوری اطلاعات (IT)، مهندسی صنایع و بازاریابی قابل استفاده باشد.

با توسعه و پیشرفت علمی و نیز در دسترس قرار گرفتن داده ها و ابزارهای «کمی سازی کیفیت پژوهش»، استفاده از شاخص های ارزیابی وضعیت و موفقیت پژوهشی، روز به روز اهمیت بیشتری پیدا می کند. این شاخص ها تلاش می کنند تا دیدی خلاصه و کمی سازی شده از وضیعت پژوهشی یک مجموعه پژوهشی و یا یک پژوهشگر را ارائه نمایند. به گونه ای که اندیس هایی همانند: اندیس h یا (h-index) و اندیس g یا (g-index) با تقریب خوبی می توانند موفقیت پژوهشی یک پژوهشگر و یا یک مجموعه پژوهشی را نشان دهند.

در این فرادرس می خواهیم نگاهی به پر استفاده ترین شاخص های ارزیابی وضعیت پژوهشی و نحوه محاسبه آن ها داشته باشیم و نقاط قوت و ضعف هر اندیس را بررسی کنیم.